Mấy năm gần đây, dược liệu không còn là câu chuyện “trồng nhỏ lẻ rồi bán tươi” như trước. Nhiều địa phương đang phát triển vùng nguyên liệu, liên kết hợp tác xã – doanh nghiệp, và đặc biệt chú trọng khâu sơ chế tại chỗ. Lý do rất rõ: dược liệu sau thu hái nếu để lâu, làm sạch – cắt – phơi/sấy không đúng cách sẽ dễ xuống màu, lẫn tạp, tăng nguy cơ ẩm mốc; chất lượng lô hàng vì thế thiếu đồng đều, khó vào chuỗi tiêu thụ.
Vậy các vùng trồng dược liệu lớn hiện nay thường sơ chế theo quy trình nào? Và vì sao công đoạn thái phiến/cắt lát đang được cơ giới hóa bằng máy thái dược liệu ngày càng nhiều? Bài viết này sẽ tổng hợp theo hướng dễ hiểu, dễ áp dụng cho hộ trồng, tổ sơ chế và hợp tác xã.
“Vùng trồng dược liệu lớn” đang hình thành theo hướng nào?
Ở cấp độ quy hoạch, Việt Nam xác định 8 vùng dược liệu trọng điểm gắn với lợi thế sinh thái từng miền (ví dụ: Tây Bắc, Đông Bắc, Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, Tây Nam Bộ…).
Một ví dụ dễ thấy là Lào Cai: địa phương này phát triển mạnh cây dược liệu theo hướng tiêu chuẩn và liên kết chuỗi. Báo chí và cổng thông tin địa phương có nêu các vùng trồng/thu hái và định hướng phát triển cơ sở sơ chế, chế biến, cũng như những loại cây đạt chứng nhận theo tiêu chuẩn “thực hành tốt nuôi trồng và thu hái dược liệu”.
Điểm chung của các vùng nguyên liệu quy mô lớn: không chỉ tập trung “trồng”, mà còn phải làm tốt “sơ chế” để giảm hao hụt sau thu hái và tạo ra sản phẩm đồng đều.
Vì sao sơ chế tại vùng trồng là khâu quyết định chất lượng?
- Giữ chất lượng nguyên liệu sau thu hái: dược liệu dễ dập nát, nhiễm bẩn, hoặc biến đổi nếu để lâu, nhất là khi vận chuyển xa mà chưa làm sạch, chưa giảm ẩm.
- Đồng đều lô hàng: cùng một cây nhưng nếu lát thái dày mỏng khác nhau, phơi/sấy không đều, độ khô không chuẩn… thì lô hàng “mỗi chỗ một kiểu”, khó bán tốt.
- Đáp ứng yêu cầu tiêu chuẩn: Việt Nam có quy định về thực hành tốt nuôi trồng, thu hái dược liệu và lộ trình áp dụng (mốc 01/01/2030 được nêu trong quy định liên quan).
Các vùng trồng dược liệu lớn đang sơ chế theo quy trình nào?
Điểm hay là quy trình sơ chế hiện nay đã được “chuẩn hóa” theo cách hiểu rất rõ ràng: sơ chế dược liệu là quá trình thực hiện một hoặc nhiều thao tác như loại tạp, ngâm, rửa, ủ, cắt đoạn, thái phiến, phơi, sấy… để tạo thành dược liệu sơ chế.
Tùy từng loại dược liệu (lá/hoa/rễ/củ/thân), vùng trồng có thể áp dụng đủ hoặc bớt một số bước. Nhưng “khung phổ biến” thường đi theo 6 chặng sau:
Bước 1: Tiếp nhận – loại tạp – phân loại
- Loại bỏ đất cát, cỏ dại, phần dập nát/hư hỏng.
- Phân loại theo kích cỡ, độ tuổi, mức độ đồng đều (để lát thái/phơi/sấy được đều).
Bước 2: Ngâm/rửa đúng cách
- Rửa sạch tạp bẩn nhưng tránh làm dược liệu bị dập nát.
- Thay nước/rửa nhiều lần tùy nguyên liệu; với một số loại cần ngâm/ủ theo yêu cầu kỹ thuật của từng dược liệu (nếu có).
Bước 3: Cắt đoạn – thái phiến (khâu “ăn tiền”)
Đây là bước được nhắc rõ trong khái niệm sơ chế: cắt đoạn, thái phiến.
Mục tiêu của công đoạn này là:
- Tạo kích thước phù hợp để phơi/sấy nhanh hơn.
- Khô đều hơn giữa các mẻ (giảm nguy cơ chỗ khô chỗ ẩm).
- Đồng nhất hình dạng để dễ đóng gói, dễ định giá.
Bước 4: Phơi hoặc sấy để đạt độ khô yêu cầu
- Lá/hoa thường “nhạy” hơn với nhiệt; rễ/củ thường cần thời gian dài hơn.
- Nguyên tắc thực tế: nếu phơi/sấy không tới, dược liệu còn ẩm sẽ rất dễ mốc; nếu quá tay, dễ xuống màu hoặc giảm giá trị cảm quan.
Bước 5: Làm nguội – chọn lọc – đóng gói
- Để nguội trước khi đóng gói (tránh “hơi ẩm” quay lại trong bao).
- Loại phần cháy xém, vụn, lẫn tạp; đóng gói sạch, hạn chế hút ẩm.
Bước 6: Bảo quản kho
- Kho khô ráo, thông thoáng, kiểm soát độ ẩm và côn trùng.
- Sắp xếp theo lô/đợt thu hái để thuận tiện truy xuất và kiểm soát chất lượng.
Vì sao nhiều vùng trồng chuyển sang dùng máy thái dược liệu?
Nếu thái thủ công, tổ sơ chế thường gặp 3 “điểm nghẽn”:
- Lát dày – lát mỏng không đều
→ phơi/sấy lệch, mẻ dễ bị “chỗ khô chỗ ẩm”, tăng nguy cơ mốc và giảm độ đồng đều lô hàng. - Tốn nhân công, không kịp mùa vụ
Mùa thu hoạch rộ mà cắt thái không kịp sẽ dẫn tới nguyên liệu tồn đọng, chất lượng giảm. - Khó chuẩn hóa theo tiêu chuẩn chuỗi
Khi đã làm theo mô hình hợp tác xã/doanh nghiệp liên kết, yêu cầu đồng nhất thường cao hơn, làm thủ công khó giữ ổn định.
Vì vậy, nhiều nơi cơ giới hóa công đoạn “thái phiến” bằng máy thái dược liệu để:
- Tăng năng suất sơ chế theo ngày, giảm tồn đọng sau thu hái.
- Lát thái tương đối đều, giúp phơi/sấy nhanh và đều hơn.
- Dễ tổ chức quy trình làm việc theo ca/mẻ, phù hợp mô hình tổ sơ chế.
Gợi ý chọn máy thái dược liệu theo nhu cầu sơ chế tại vùng trồng
Khi chọn máy thái dược liệu, bạn nên bám 5 tiêu chí để mua đúng:
- Năng suất phù hợp quy mô: hộ nhỏ khác với tổ sơ chế/hợp tác xã.
- Điều chỉnh được độ dày lát thái: mỗi loại dược liệu cần lát dày mỏng khác nhau.
- Lưỡi dao cắt “ngọt”, dễ vệ sinh: để hạn chế dập nát và đảm bảo vệ sinh nguyên liệu.
- Vật liệu bền, ít gỉ, dễ bảo trì: môi trường sơ chế thường có nước rửa, độ ẩm cao.
- An toàn vận hành: có che chắn, công tắc rõ ràng, thao tác nạp liệu thuận tiện.
Nếu bạn đang sơ chế theo mô hình hộ/tổ nhóm và thường bị “kẹt” ở khâu cắt lát mùa vụ, cân nhắc đầu tư máy thái dược liệu để chuẩn hóa lát thái, giảm phụ thuộc nhân công, và giúp công đoạn phơi/sấy ổn định hơn.
Lỗi sơ chế hay gặp và cách tránh nhanh
- Rửa không sạch hoặc rửa làm dập nát: vừa lẫn tạp, vừa giảm chất lượng cảm quan.
- Thái không đều: đây là lỗi khiến phơi/sấy lệch và dễ mốc nhất.
- Phơi/sấy chưa đạt độ khô: đóng gói sớm làm “hơi ẩm” quay lại → mốc.
- Kho bảo quản ẩm, bí: dược liệu hút ẩm trở lại, dễ xuống màu.
Chỉ cần siết 2 chỗ: lát thái đồng đều + kiểm soát độ khô trước đóng gói, bạn đã giảm được phần lớn rủi ro.
Kết luận
Các vùng trồng dược liệu lớn hiện nay thường sơ chế theo chuỗi thao tác rõ ràng: loại tạp – ngâm/rửa – cắt đoạn, thái phiến – phơi/sấy – đóng gói – bảo quản; đây cũng là các thao tác được nêu trong khái niệm sơ chế theo hướng dẫn hiện hành.
Trong đó, công đoạn “thái phiến/cắt lát” ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ và độ đồng đều phơi/sấy, nên xu hướng dùng máy thái dược liệu để tăng năng suất và chuẩn hóa chất lượng đang ngày càng phổ biến ở các vùng nguyên liệu.
Thông tin dịch vụ tư vấn khách hàng:
Công ty CPĐT Tuấn Tú
Địa chỉ VPGD: Số 2, Ngõ 2, đường Liên Mạc, phường Thượng Cát, TP Hà Nội
Hotline Miền Bắc: (024)22.05.05.05 – 0914567869 – 0834050505
Chi nhánh Miền Nam: 133 đường 6A, xã Tân Vĩnh Lộc, TP Hồ Chí Minh
Hotline Miền Nam: 0945796556 – 0984930099
Website: https://khomay.vn/
Email: may3a.info@gmail.com
Fanpage: https://www.facebook.com/maynhanong/
Cảm ơn quý khách đã đồng hành cùng chúng tôi!
